24 Kasım günü Suriye sınırında bir Rus askeri uçağını düşüren Türkiye'nin gerekçelerinin neler olabileceğini ve bu eylemin muhtemel sonuçlarını Kadir Has
Üniversitesi’nden uluslararası ilişkiler profesörü Mustafa Aydın’la
değerlendirdik. Aydın, Türkiye'nin Rusya ile uzun sürecek ve aşılması güç bir kriz dönemine girdiğini belirtti. Söyledikleri ana başlıklar ve özetle
şöyle:
"Resmi açıklamalarda, ilk başta uyarıların Rusların kullandığı bir
özel telsiz kanalıyla yapıldığı söylendi. Bu kanal kullanılıyorsa Rus uçağı
olduğu ya biliniyor ya da tahmin ediliyordu. Rus uçağının vurulması bir kaza veya tesadüf değil. Resmi açıklamalara bakınca bu konunun önceden düşünülmüş ve konuşulmuş
olduğu anlaşılıyor. Türkiye komplolar ülkesi olduğu için insanlar hemen Amerika
ile Türkiye, Rusya konusunda plan yaptılar diye düşünüyor. Buna ihtimal
vermiyorum ve inanmıyorum. Rusya’ya böyle bir tuzak kurulduysa şimdi NATO ve
ABD’nin olaya dahil olmaları gerekirdi ama değiller, dışarıda durmayı tercih
ediyorlar."
Türkiye neden Rus uçağını düşürdü?
"Cerablus hattını kurma ve adına güvenli bölge demeden bir
güvenli bölge kurma konusunda Amerika ile Türkiye’nin anlaşmış oldukları
anlaşılıyor. Bu kurulacaksa, orada havadan bombardıman yapılmaması gerek. Ancak
bu alanı Rusya kullanıyor. Bu nedenle Ruslara buraya giremezsiniz demek
gerekiyor. Buna telefonla cevap alamayacağınıza göre böyle bir eylem
yapıldığını düşünüyorum. Ancak Türkiye, Rusya’nın bu kadar ciddi tepki göstereceğini
öngöremedi sanıyorum."
Aziz-Cerablus hattının önemi
"Bu hattın bir kısmında IŞİD bulunuyor. Türkiye açısından en
önemlisi o bölgenin Kürtlerin eline geçmemesi. İkincisi, Türkiye'nin şu anda
Suriye’de ayağını basacak bir coğrafyası yok; bunu ancak bu bölgede sağlayacağı
düşünülüyor. Üçüncüsü, stratejik olarak Türkiye’den Suriye’ye kara hattının tek
açık ve kullanılabilir yeri burası. Oradaki tepelik bölgeleri kontrol
ediyorsanız alana daha iyi hakim olabiliyorsunuz. Stratejik olarak önemli bir
bölge ama burayı kim tutacak, kollayacak? Oluşacak temel unsurun Türkmenler
olacağı öngörülüyor. Ayrıca ılımlı denen İslamcı Arap güçler olacak gibi anlaşılıyor.
Bu bize açık olarak anlatılmıyor. Bu insanlar nereden bulunacak? Belli değil.
Nasıl başarılı olacak? Çok muğlak. Bir de, Viyana toplantıları Ocak ayı
itibariyle tarafları bir araya getirmeyi öngörüyor. Bunun sağlanabileceğine
inanmıyorum. Ama bu sağlanacaksa herkes orada, Suriye’de, yerini sağlamlaştırmak
istiyor."
Rusya’nın tepkisi
"Rusya imparatorluğunu kaybetmiş bir devlet ve bunun
travmasını hala yaşıyor. Büyük bir devlet olduğunu ispat etmeye çalışıyor.
Batı, Rusya’ya eşit muamelesi yapmıyor. Rusya sürekli bunu düzeltmek için
uğraşırken, Türkiye bu hareketi yaptı. Kimse Amerika’nın uçağını düşürmeye
kalkmaz ama Türkiye Rusya’nın uçağını düşürebildi. Ruslar, operasyonel olarak
ihtiyaç yokken Hazar’dan füze atıp Suriye’de bazı hedefleri vuruyor. Böyle bir
gösteri yapıyor, füzeleri deniyor. Bunun üzerine Türkiye, Rusya’nın balonunu
söndürüyor. Rusya’nın buna alınacağı çok net. European Leadership Network’un
araştırmalarına göre, Rusya NATO’yu sürekli test etmekte -- özellikle de son
iki yılda – NATO’nun hazırlığını ölçüyorlar. Çok ihlal yaptığı ve sonucunda Rusya'ya karşı bir
şey yapılmadığı için Türkiye’den de bu hareketi beklemiyor olabilir Rusya. Rusya’nın
tepkisi sert ve yüksek perdeden, bu normal. Sahada ne yapacağı daha önemli. Şu
ana kadar çocukça, ergen psikolojisi ile davranıyorlar. Lavrov, bu olayı Türkiye
ile savaşa vardırmayacaklarını söyledi. Ankara’daki Rus Büyükelçiliği, Twitter
hesabına Osmanlı askerini Rusya’ya karşı komik gösteren bir poster koymuş. Bu
çok çocukça bir davranış. Bu Rusya’nın tek adam tarafından yönetiliyor olması
ile çok alakalı bir şey. Orta vadede ne yapılacağı daha önemli. Biraz bekleyip
görmek lazım."
Putin-Erdoğan benzetmesi
"Bu paralleliği herkes kuruyor. Yüzeysel bir benzerlik var. Benzer devletler birbirini çekiyor olabilir. Ancak Rusya, Türkiye’den çok daha otoriter. Türkiye-Rusya ilişkilerinin gelişmesi
bu paralel durumun ortaya çıkmasından çok önce, 90’lı yıllarda başlamış AKP hükümetleriyle daha da hızlanmış durumda."
Rusya doğal gazı keser mi?
"Rusya, doğal gazı silah olarak kullanan bir ülke. Ancak
Rusya şunun farkında ki bir kez bunu silah olarak kullanırsa müşteriyi
kaybedebilir. Ukrayna’ya doğal gazı iki defa kesti ama Ukrayna’nın doğal gaz
alabileceği başka ülke yok. Türkiye ise hızla alternatif arar – Irak Kürdistanı,
İran, Azerbaycan, vs. Rusya herhalde bunu düşünür. Ama Türk Akımı’nı durdurabilirler.
Nükleer santralle ilgili sıkıntı yaşanabilir."
Türkiye, Rus uçağını düşürerek bir dış politika hatası mı yaptı?
"Rusya fiili olarak ne yapacak, asıl bu önemli. Mesela,
Aziz-Cerablus hattını bize kapatacak mı? Viyana görüşmelerinde Türkiye’yi dışarıda
tutacak mı? PYD’ye silah yardımları yapacak mı? Şu anda Türkiye'nin yaptığı için akıllı bir karar gibi
gözükmüyor ve yapılmaması gerekirdi diyoruz ama doğru mu yanlış mı olduğunu birkaç
hafta sonra göreceğiz. Türkiye, olayı soğutmak için büyük çaba sarf ediyor.
Zaten Batı ve NATO’nun telkini de bu yönde. Türkiye ile Rusya, Rusların 2008’de
Gürcistan’a girmesinden itibaren stratejik düzlemde karşı karşıya geldi zaten;
Türkiye Kafkaslar’dan dışlandı. Arkasından Ukrayna ve Kırım olayları geldi,
Türkiye hiç sesini çıkaramadı. Soğuk Savaş’ın sona ermesi Türkiye ile Rusya
sınırını ortadan kaldırmıştı. Ancak Rusya tekrar güvenlik alanımıza girdi.
Şimdi de Suriye’ye geldi. Rusya, Türkiye’yi kuzey ve güneyinden çevrelemiş
durumda. Kriz sonrası Suriye’de, Rusya olacak."
Nükleer santral projesini Rusya’ya vermek ne kadar doğruydu?
"Bunu akıllıca görmedim. Türkiye zaten Rusya’ya enerjide bağımlı,
nükleer santralle daha da bağımlı olacak. Hiçbir ülkeye bu derece bağımlı
olmayı desteklemem. O dönemde ilişkilerin kötüye gideceği öngörülememiş."
Rusya’nın elinde Türkiye’ye karşı deliller olduğu söylemi
"Varsa elinde bir şey açıklasın. Madem vardı elinde, neden
bugüne kadar söylemedi? Şimdi Türkiye, İslamcı teröristleri destekliyor diyor. Rusya
son yıllarda inanılmaz bir propaganda yöntemi geliştirdi; Russia Today diye
İngilizce bir kanal kurdular ve çok güzel İngilizce ile propaganda yapıyorlar.
Rusya mücadeleye başlayınca her türlü aracı kullanıyor. Türkiye üzerinde de
baskı oluşturmaya çalışıyor. Doğru veya yalan, Türkiye’yi Batı'ya karşı yalnızlaştırmaya
çalışıyor."
Rusya ile kriz ciddi
"Bu uzun sürecek bir kriz ve aşılması zor. Rusya ile balayı
durumuna dönmek artık çok zor. Hükümet olması gerektiği gibi itidalli davranıyor. Rusya’nın yüksek
perdeden çıkışlarına cevap verilmemesi gerekiyor. Türkiye, NATO ve Batı’nın
Rusya’ya karşı Türkiye’nin yanında olduğunu teyit etmeli. Türkiye, kriz
yaratmak istemediğini, geçerli sebepleri olduğunu anlatmalı yoksa birden
kendini tek başına Rusya ile karşı karşıya kalmış bulabilir."
Söyleşimizin İngilizcesi burada
Mustafa Aydın’la 2011 söyleşimizde konumuz Kıbrıs sorunuydu.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder